lekcje‎ > ‎

8. przymiotniki

Nowosłowiańskie przymiotniki tworzymy dodając końcówki (a czasami także przedrostki) do innych słów. Odmieniają się przez przypadki i mają wszystkie trzy rodzaje w liczbie pojedynczej (liczba mnoga jest wspólna dla wszystkich trzech rodzajów). Po dodaniu tych końcówek palatalizują (e.g. kč, hš, gž).

Najczęściej dodawane zakończenia (w kolejności m. ż. n. lm.) to:
  • -sky, -ska, -ske, -ski Jest to najczęściej używane zakończenie.

    przykład: Rus, russky = Rosjanin (rzecz.), rosyjski, ruski (przym.)


  • -ij, -ija, -ije, -iji. Te zakończenia wyrażają pewne pochodzenie w znaczeniu od kogoś/czegoś = "ot + dopełniacz".

    przykład: bog, božij = Bóg (rzecz.), boży (przym.),
    niešto ot Boga jest božije = coś od Boga jest boże.


  • -ov, -ova, -ovo, -ovi. Te wyrażają pewien rodzaj przynależności do męskiego podmiotu w znaczeniu "czyj, czyja, czyje" = "dopełniacz".

    przykład: petrova kniga = książka (czyja?) Piotra = Piotrowa książka.


  • -in, -ina, -ino, -ini. Te z kolei wyrażają własność podmiotu żeńskiego w zakresie "czyj, czyja, czyje" = "dopełniacz".

    przykład: anina kniga = książka (czyja?) Anny = Anina książka.



  • -ny, -na, -ne, -ni. Tu mamy wskazanie na jakieś źródło w znaczeniu "z kogo/z czego" =  "iz + dopełniacz".

    przykład: železo, železny = żelazo (rzecz.), żelazny (przym..),
    niešto iz železa jest železne = coś z żelaza jest zelazne.


  • bez- -ny, bez- -na, bez- -ne, bez- -ni. Wykluczenie w znaczeniu "bez kogoś/czegoś" =  "bez + dopełniacz".

    przykład: meso, bezmesny = mięso (rzecz.), bezmięsny (przym.), niešto bez mesa jest bezmesne = coś bez mięsa jest bezmięsne.


  • nad- -ny, nad- -na, nad- -ne, nad- -ni Wyraża pewne wyniesienie, rozszerzenie w znaczeniu "powyżej, nad kimś/czymś" = nad + narzędnik". 

    przykład: zemja, nadzemny = ziemia (rzecz.), nadziemny (przym.), niešto nad zemjej jest nadzemne = coś nad ziemia jest nadziemne.

Oczywiście zakończenia przymiotników można łączyć jak np.: petrovska orchestra (-ov + -ska) itd. 



deklinacja 

Żywe języki słowiańskie  korzystają głównie z dwóch wzorów dla odmiany przymiotników. Mamy tu miękki i twardy wzór. Wzorce te  bardzo podobne do miękkich i twardych wzorców fleksji zaimków. W języku nowosłowiańskim jest to bardzo uproszczone i używamy tylko jednego wzorca identycznego z miękkim wzorcem zaimków. To uproszczenie jest możliwe, ponieważ wszystkie te schematy deklinacji są wzajemnie bardzo podobne i różnią się jedynie w detalach (samogłoski). 

Oczywiście, z powodu istnienia twardego i miękkiego wzorca, które różnicują jedynie samogłoski, nie ma problemu, aby opcjonalnie używać obu wzorców deklinacyjnych. Dla przypomnienia, samogłoskom -o i -ie z twardego wzorca zaimków odpowiadają samogłoski -e i -i z miękkiego wzoru zaimków (e.g. o↔e oraz iei).
Np.: dobr-egodobr-ogo, ...

przykład 1: dobry = dobry 


 męski 
 żeński  nijaki  lm.
 mianownik 
 dobr-y  dobr-a  dobr-e  dobr-i
 dopełniacz  dobr-ego  dobr-ej  dobr-ego  dobr-ih
 celownik  dobr-emu  dobr-ej  dobr-emu  dobr-im
 biernik  dobr-ego
 dobr-u  dobr-e  dobr-e
 wołacz  dobr-y  dobr-a
 dobr-e
 dobr-i
 miejscownik  dobr-em  dobr-ej  dobr-em  dobr-ih
 narzędnik  dobr-im  dobr-ej  dobr-im  dobr-imi

przykład 2: sviežy = świeży 


 męski
 żeński  nijaki  lm.
 mianownik
 sviež-y  sviež-a  sviež-e  sviež-i
 dopełniacz  sviež-ego  sviež-ej  sviež-ego  sviež-ih
 celownik  sviež-emu  sviež-ej  sviež-emu  sviež-im
 biernik  sviež-ego
 sviež-u  sviež-e  sviež-e
 wołacz  sviež-y  sviež-a
 sviež-e
 sviež-i
 miejscownik  sviež-em  sviež-ej  sviež-em  sviež-ih
 narzędnik  sviež-im  sviež-ej  sviež-im  sviež-imi


stopniowanie (gradacja)

Stopniowanie przymitników odbywa się na trzech poziomach.  Umożliwia to porównywanie natężenia tej samej cechy. Przymiotniki tworzą formy stopnia równego, wyższego i najwyższego. 

  1. stopień równy
    To jest podstawowa forma przymiotnika.

    przykład: dragy, sviežy = drogi, świeży.


  2. stopień wyższy
    Ten poziom tworzymy dodając zakończenia -iejšy, -iejša, -iejše, -iejši or
    -ejšy, -ejša, -ejše, -ejši po spalatalizowaniu spółgłosek č, š, ž. Gdy coś porównujemy używamy dopełniacza i przyimka ot = od.

    przykład: sviežejšy ot togo = świeższy od tego (D).


  3. stopień najwyższy
    To bezwzględny poziom utworzony przez dodanie przedrostka -naj do stopnia wyższego. Porównując, używamy dopełniacza i przyimeka -iz = z, ze.

    przykład: najdražejšy iz vsih ljudij = najdroższy ze wszystkich ludzi.


  4. forma zgrubiała (augmentatywna)
    Ta forma jest tworzona przez dodanie przedrostka -naj do stopnia równego. Jest ona używana np. w grzecznościowych zwrotach.

    przykład: najdragy gospodi! = (Bardzo) drogi Panie!


stopniowanie opisowe

Ta forma gradacji stosowana jest do wszystkich przymiotników. Tworzy się ją przez dodanie przysłówków  vyše, najvyše (wyżej, najwyżej) or bolje, najbolje (więcej, najwięcej). Obie formy w tłumaczeniu na język polski mają takie samo znaczenie tj.: bardziej, najbardziej. Formę augmentatywną można wyrazić przez dodanie przysłówka mnogo (wielce, dosł. dużo).

przykład:
  1. dragy
  2. dražejšy = vyše dragy = bolje dragy
  3. najdražejšy = najvyše dragy = najbolje dragy
  4. najdragy = mnogo dragy


stopniowanie nieregularne

Chociaż NS to sztuczny język, to nie może istnieć bez nieregularnych przymiotników. Są one obecne we wszystkich językach słowiańskich. Nowosłowiański ma ich tylko pięć:

 stopień równy  
 
 stopień wyższy  
 veliky  duży, wielki  
 bolšy
 dobry  dobry  lučšy
 blagy  przyjemny, radosny  
 unšy
 maly  mały  menšy
 zly  zły
 goršy

Comments